Επίδραση της παγκόσμιας οικονομικής ύφεσης στον τουρισμό

Επίδραση της παγκόσμιας οικονομικής ύφεσης στον τουρισμό
Γράφει η Σοφία Πατσαντάρα-Μπουφούνου

Msc. Marketing και Επικοινωνία
Πρόεδρος Τουριστικού Τμήματος Επιμελητηρίου Βοιωτίας


Η παγκόσμια οικονομική ύφεση του 2008, η οποία συνεχίζεται με μεγαλύτερη ένταση το 2009, είναι το αποτέλεσμα που προκλήθηκε από τη διεθνή χρηματοπιστωτική κρίση του 2007 σε τομείς της πραγματικής οικονομίας της διεθνούς κοινότητας.
Σημαντικοί κλάδοι της οικονομίας επλήγησαν, όπως ο τραπεζικός, ο ασφαλιστικός, ο κτηματομεσιτικός, οι αυτοκινητοβιομηχανίες, το εμπόριο και άλλοι, με άμεσα αποτελέσματα στα οικονομικά μεγέθη των οικονομιών, όπως αύξηση της ανεργίας, νέες πληθωριστικές πιέσεις, υποτίμηση νομισμάτων κ.α. Σύμφωνα με αναλυτές, η κατάσταση της οικονομικής ύφεσης προσομοιάζει με εκείνη του 1930 χωρίς να υπάρχει πρόβλεψη για το πότε θα υπάρξει ανάκαμψη, με τους ρυθμούς ανάπτυξης να υποχωρούν και τα δημοσιονομικά των χωρών να εκτίθενται στο ενδεχόμενο εκτροπής.

Είναι δύσκολο να εκτιμηθεί η διάρκεια και το βάθος της τρέχουσας παγκόσμιας οικονομικής κρίσης. Το σίγουρο όμως είναι ότι η τουριστική κίνηση στη χώρα μας αναμένεται να επιβραδυνθεί σημαντικά, μέσα στο 2009, παρουσιάζοντας τη μεγαλύτερη ίσως πτώση των τελευταίων 30 ετών. Επιπλέον, η πιθανότητα για σημαντικά μειωμένα έσοδα από τουρισμό και το 2010 είναι επίσης μεγάλη. Παρότι η Ελλάδα ευνοείται τον τελευταίο καιρό από αυξημένη ζήτηση από νέες αγορές (όπως Ρωσία, Ανατολική Ευρώπη, Ασία κ.ά.), η παρούσα κρίση επηρεάζει τις κύριες αγορές της με μεγάλη σφοδρότητα. Οι τουρίστες από τις ΗΠΑ, την Αγγλία και τη Γερμανία αναμένεται να περιορίσουν φέτος τα ταξίδια τους στη χώρα μας λόγω της μεγάλης οικονομικής ύφεσης που πλήττει τις οικονομίες τους αφενός και αφετέρου λόγω της ισοτιμίας ευρώ/στερλίνας/δολαρίου.

Η ταυτόχρονη και έντονη πτώση των αφίξεων από τις χώρες αυτές θα επηρεάσει σημαντικά τις τουριστικές εισπράξεις. Το κενό που θα δημιουργηθεί στις εισπράξεις εκτιμάται ότι δεν είναι πιθανό να καλυφθεί από τις αφίξεις από τις νέες αγορές. Επιπλέον, η κρίση θα επηρεάσει και αυτές τις χώρες, μειώνοντας τις συνολικές εισροές ξένων τουριστών στην Ελλάδα. Ήδη αυτές τις ημέρες ανακοινώθηκαν μειώσεις κρατήσεων - 30% από Αμερική, -27% από Ρωσία, -20% από Αγγλία, -12% από Γερμανία, -10% από Ολλανδία.
Εξετάζοντας το θέμα σε σχέση με την ανάπτυξη, ιστορικά, ο τουρισμός στη χώρα μας ανακάμπτει όταν ο παγκόσμιος ρυθμός ανάπτυξης είναι πάνω από το 2% ετησίως όπως συμπεραίνεται σε μελέτες. Καθώς οι προβλέψεις πολλών έγκυρων διεθνών οίκων για την επόμενη διετία δεν είναι καθόλου ευνοϊκές για τους ρυθμούς μεγέθυνσης της παγκόσμιας οικονομίας, οι ανησυχίες για την πορεία του τουριστικού κλάδου αυξάνονται. Επιπλέον, σαν μια άκρως ενδιαφέρουσα προσέγγιση, θα πρέπει να επισημανθεί ότι πιο ισχυρός τις περιόδους αυτές εμφανίζεται ο εγχώριος τουρισμός, ο οποίος μειώνεται αλλά με βραδύτερους ρυθμούς από ότι ο ξένος.

Εκτός αυτού όμως σε μελέτες επισημαίνεται μέχρι τώρα, ότι πέρα από την επίδραση της παγκόσμιας ανάπτυξης, το επίπεδο τιμών, η οικονομική επιφάνεια των τουριστών και μια σειρά από ποιοτικούς παράγοντες διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο και επηρεάζουν την ζήτηση για τουριστικές υπηρεσίες. Το εισόδημα των ξένων τουριστών συνιστά σημαντικό προσδιοριστικό παράγοντα των τουριστικών αφίξεων για χώρες θερινού τουρισμού όπως η Ελλάδα και η Αυστραλία, ενώ για τη Γαλλία και την Ισπανία ο πιο σημαντικός παράγοντας είναι το κόστος ζωής. Σε μακροχρόνια βάση, οι αλλαγές στις προτιμήσεις και άλλους ποιοτικούς προσδιοριστικούς παράγοντες είναι θετικές για την Ελλάδα και την Αυστραλία και αρνητικές για τη Γαλλία και την Ισπανία. Αυτό είναι ένα ενδιαφέρον συμπέρασμα που εξηγούσε τις καλές έως τώρα επιδόσεις της τουριστικής βιομηχανίας στην Ελλάδα, παρά το σταθερά υψηλό της πληθωρισμό σε σχέση με την Ευρωζώνη (διαφορικό πληθωρισμό).

Οι αλλαγές στα γούστα και στις τουριστικές προτιμήσεις του ξένου τουρίστα ευνόησαν και ευνοούσαν τη χώρα μας παρά την ακρίβεια. Ωστόσο, υπό το πρίσμα της σφοδρότητας της παρούσας κρίσης, η τιμολόγηση των τουριστικών υπηρεσιών εύλογα θα διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στην ανταγωνιστικότητα των διαφόρων τουριστικών προορισμών στην Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο το 2009.
Ενόψει της συνεχιζόμενης διολίσθησης της διεθνούς οικονομίας και κατά συνέπεια της μείωσης της αγοραστικής δύναμης των ταξιδιωτών-δυνητικών τουριστικών πελατών, απαιτούνται δεύτερες σκέψεις για τον καθορισμό άμεσων προτεραιοτήτων που αφορούν το τουριστικό προϊόν.

Ποιο είναι τελικά το πρώτιστο; Η αναβάθμιση και ο εμπλουτισμός του προϊόντος, κάτι το οποίο φυσιολογικά θα δικαιολογήσει τις υφιστάμενες ψηλές τιμές του τουριστικού μας πακέτου; Ή μήπως η προσφορά χαμηλότερων, πιο ελκυστικών και προσιτών τιμών προς τους ταξιδιώτες; Υπό τις περιστάσεις και τα σημερινά δεδομένα, όσο ωραίο και ελκυστικό φαντάζει το ιδανικό - το εμπλουτισμένο και αναβαθμισμένο τουριστικό προϊόν, ο τουρίστας του σήμερα επιζητά άμεσα το φθηνότερο και προσιτό προϊόν, γιατί απλώς σήμερα… το πορτοφόλι έχει σμικρυνθεί!
Συμπερασματικά, η παγκόσμια ύφεση θα επηρεάσει σημαντικά την τουριστική κίνηση στην Ελλάδα, οδηγώντας σε μειωμένες αφίξεις ξένων και ταξιδιωτικές εισπράξεις το 2009 και, πιθανώς και το 2010. Για μια χώρα που βασίζεται στον τουρισμό, αυτό θέτει σοβαρές προκλήσεις, όχι μόνο για τον κλάδο του τουρισμού αλλά και για το σύνολο της εθνικής οικονομίας, απαιτώντας ιδιαίτερη προσοχή και αντιμετώπιση τόσο από φορείς του δημοσίου ( Κράτος ) όσο και του ιδιωτικού τομέα ( εμπλεκόμενοι επιχειρηματίες στο χώρο του Τουρισμού ). Αλλαγή ενδεχομένως της στρατηγικής προσέγγισης της διαχείρισης του τουριστικού προϊόντος. Θα πρέπει να γίνει από όλους κατανοητό ότι το Τουριστικό προϊόν πρέπει να αναβαθμιστεί και διαφοροποιηθεί ώστε, σύμφωνα με τους στρατηγικούς στόχους, να επιτευχθεί η ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας μέσω της ποιότητας.

Και εδώ τίθεται το ερώτημα, μήπως τη λύση αποτελεί η Διαφοροποίηση, η οποία θα μας επιτρέψει να παρακάμψουμε και το γεγονός ότι φέτος επιδεινώθηκε η ανταγωνιστικότητα του ελληνικού τουρισμού; Σύμφωνα με το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ, η Ελλάδα κατατάσσεται φέτος 24η ανάμεσα σε 133 χώρες, δύο θέσεις χαμηλότερα σε σχέση με πέρσι, γιατί μας ξεπέρασαν η Κύπρος και το Βέλγιο.
Όμως πέρα από αυτή τη διαπίστωση, υπάρχουν και άκρως ενδιαφέροντα επί μέρους στοιχεία, όπως ότι το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ, για τρίτη χρονιά φέτος, μέτρησε την ανταγωνιστικότητα του τουρισμού ειδικά, σαν μια ξεχωριστή οικονομική δραστηριότητα. Από την κατάταξη προέκυψε ότι η Ελλάδα εξακολουθεί να διαθέτει ισχυρά πλεονεκτήματα, όπως οι Πολιτιστικοί πόροι, το υψηλό επίπεδο υπηρεσιών Υγείας, οι τουριστικές υποδομές (όπου υπήρξε βελτίωση), τα οποία θα πρέπει να αποτελέσουν και τα Ανταγωνιστικά μας Πλεονεκτήματα, τα οποία θα μας επιτρέψουν να επιβιώσουμε του ανταγωνισμού και να ξεπεράσουμε κάποια σοβαρά άλλα προβλήματα, όπως για παράδειγμα το ότι η Ελλάδα υποχώρησε στην κατάταξη της ασφάλειας σημαντικά (υποχώρησαν όμως και άλλες χώρες), ενώ επιδεινώθηκε η θέση μας και στον τομέα του περιβάλλοντος.

Για την απορρόφηση των κραδασμών της κρίσης στον τουρισμό υπάρχουν ενδεχόμενες λύσεις τις οποίες θα αναφέρουμε αφού πρώτα επιχειρήσουμε μια καταγραφή του προφίλ των επισκεπτών – τουριστών της χώρας μας, η οποία θα βοηθήσει στην καταγραφή των προτεινόμενων προτάσεων-λύσεων. Όσον αφορά την κοινωνικοοικονομική σύνθεση των τουριστών (που βασίζεται στο συνδυασμό επιπέδου μόρφωσης και επαγγέλματος σύμφωνα με το τυποποιημένο σύστημα της Ευρωπαϊκής Εταιρίας Ερευνών Κοινής Γνώμης & Μάρκετινγκ (ESOMAR), στην ανώτερη τάξη Α/Β (διευθυντικό στέλεχος με ανώτατη εκπαίδευση) βρέθηκε να ανήκει το 35% των τουριστών, στις μεσαίες κοινωνικές τάξεις C1 (προϊστάμενος τμήματος ή απλό στέλεχος) και C2 (ειδικευμένος τεχνίτης με μέση ή ανώτερη εκπαίδευση) το 56,3% και στις κατώτερες τάξεις D (υπάλληλος γραφείου με κατώτερη εκπαίδευση) και Ε (ανειδίκευτος εργάτης με στοιχειώδη εκπαίδευση) το 8,7%.

Ενώ, σε αναφορά με το καθαρό μηνιαίο εισόδημα, άνω των ευρώ 5.000 δήλωσε το 26,9%, ευρώ 3.000 - ευρώ 4.999 το 30,8%, ευρώ 1.000 - ευρώ 2.999 το 37,4% και κάτω από ευρώ 1.000 το 4,9%. Λαμβάνοντας υπόψη ότι οι χώρες που κάλυψε η έρευνα έχουν από τα υψηλότερα κατά κεφαλήν εισοδήματα, τα αποτελέσματα ως προς την εισοδηματική τους τάξη κρίνονται ως ικανοποιητικά.
Κάποια προτεινόμενα μέτρα που ενδεχομένως απαλύνουν το πρόβλημα, είναι :
Ø Να επιχειρηθεί η ενίσχυση του εσωτερικού τουρισμού.
Ø Η προσέλκυση ξένων επισκεπτών με υψηλές προδιαγραφές και εισοδήματα, που δεν έχουν επηρεαστεί από την κρίση (όπως είναι συνήθως οι σύνεδροι και οι εκθέτες). Αυτό επιτάσσει επανατοποθέτηση του ελληνικού τουριστικού προϊόντος στη διεθνή αγορά, με πιο σύνθετη και ποιοτική προσφορά όπως τόνισε ο κ.Σκουλάς από το βήμα του 5ου πανελληνίου συνεδρίου του Ελληνικού Συνδέσμου Επαγγελματιών Οργανωτών Συνεδρίων (HAPCO). Κατά τον κ.Σκουλά, η αγορά των συνεδρίων -που μπορεί να βοηθήσει τον ελληνικό τουρισμό- χρειάζεται πρώτα από όλα αυστηρό επαγγελματισμό.
Ø Προσπάθεια Διαφοροποίησης, με αναβάθμιση - εξειδίκευση του τουριστικού μας προϊόντος. Αυτό θα επιτευχθεί με μακροχρόνιο σχεδιασμό και εκμετάλλευση Ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων, όπως π.χ. είναι η Πολιτιστική μας κληρονομιά και ο πλούτος των Αρχαιολογικών και Ιστορικών μνημείων μας.

Ø Συστηματική και ορθολογική δημιουργία υποστηρικτικών υποδομών, π.χ. γηπέδων golf,μαρίνων.
Ø Η βελτίωση του ρυθμιστικού και νομοθετικού πλαισίου.
Ø Λήψη μέτρων για την απόσυρση των απαξιωμένων καταλυμάτων ανεξάρτητα από το μέγεθός τους
Ø Δημιουργία και υποστήριξη σύνθετων εναλλακτικών τουριστικών πακέτων, όπως για παράδειγμα ¨δρόμοι του κρασιού¨ , ¨δρόμοι του λαδιού¨.
Ø Προώθηση της μεσογειακής διατροφής.
Ø Εντατικοποίηση και συστηματική ανάπτυξη Εναλλακτικών Μορφών Τουρισμού όπως είναι ο Θρησκευτικός, ο Ιαματικός, ο Εποχιακός, ο Μαθητικός.
Ø Ανάπτυξη «Σύνθετων Αναπτυξιακών Προγραμμάτων» τα οποία θα αποτελέσουν το νέο μοντέλο τουριστικής ανάπτυξης για την ερχόμενη 20ετία. Στην ουσία, πρόκειται για επιχειρηματικά σχέδια άρρηκτα συνδεδεμένα με την ανέγερση πολυτελών ξενοδοχείων, παραθεριστικών κατοικιών και εγκαταστάσεων ειδικής τουριστικής υποδομής.

Ø Ίδρυση και λειτουργία Παρατηρητηρίου Τουρισμού, το οποίο θα συλλέγει και θα επεξεργάζεται ποιοτικά και ποσοτικά στοιχεία που σχετίζονται με τον τουρισμό στην χώρα μας.
Ø Τονίζεται η αναγκαιότητα να ακολουθήσει ο τουρισμός τις αρχές της αειφορίας, όχι μόνο εξαιτίας των νέων απαιτήσεων για την προστασία του περιβάλλοντος, αλλά και εξαιτίας της ζήτησης για καλύτερο περιβάλλον από την πλευρά των τουριστών.

Η σοβούσα κρίση απειλεί να λάβει παγκοσμίως διαστάσεις καταστροφής. Αυτή τη δύσκολη χρονική στιγμή και για τον Τουρισμό στην Ελλάδα, θα πρέπει σε γενικές γραμμές όλο το ¨Σύστημα¨ να λειτουργήσει θετικά, φροντίζοντας να μετατρέψει τις απειλές που προκύπτουν από την παγκόσμια ύφεση σε ευκαιρίες Ανασύνταξης δυνάμεων, Επίλυσης προβλημάτων και τελικά επιθετικής πολιτικής Ανάπτυξης και Ποιοτικής Αναδιάρθρωσης του Τουριστικού Προϊόντος, το οποίο αποτελεί τη ¨βαριά βιομηχανία¨ της χώρας.
Άλλωστε, η σπουδαία γερμανοεβραία πολιτειολόγος και φιλόσοφος Χάνα Αρέντ είχε αποφανθεί ότι «η πρόοδος και η καταστροφή είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος».