του Χριστόφορου Βερναρδάκη*
Κάθε εκλογική αναμέτρηση εθνικής εμβέλειας αποτελεί μια "ιδεολογική απογραφή" των κοινωνικών και πολιτικών τάσεων. Έτσι και οι περιφερειακές εκλογές προσφέρουν ένα σαφή, δομημένο και "ξεροκέφαλο" εμπειρικό υλικό, που καταλήγει σε ορισμένα βασικά συμπεράσματα για την ιδεολογική και κοινωνική συγκυρία της χώρας. Θα επιχειρήσω στις επόμενες γραμμές να τα συνοψίσω και να τα κωδικοποιήσω.
Η εκλογική συμμετοχή ως δείκτης της πολιτικής - θεσμικής δυσαρέσκειας Οι εκλογές της Κυριακής χαρακτηρίστηκαν από χαμηλή συμμετοχή. Αν υπολογίσει κανείς ότι ο δυνάμει ενήλικος ελληνικός πληθυσμός της χώρας φτάνει περίπου τα 8,2 εκατ. άτομα, μπορεί να εκτιμηθεί η χθεσινή συμμετοχή σε περίπου 73% (ή αντίστροφα η αποχή σε ποσοστό 27%).
Στον Πίνακα 1 που ακολουθεί μπορεί κανείς να παρακολουθήσει τις διακυμάνσεις του εκλογικού σώματος τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα. Όπως φαίνεται σε αυτόν, η εκλογική συμμετοχή έφτασε στο ανώτερο σημείο της στις Βουλευτικές του 2004 με 7,5 εκατ. ψηφοφόρους να προσέρχονται στην κάλπη. Από τότε παρουσιάζει πτωτικές διακυμάνσεις, με αποκορύφωμα τις Ευρωεκλογές του 2009, όταν και το εκλογικό σώμα ξεπέρασε κατά τι τα 5 εκατ. άτομα.
Η συμμετοχή την Κυριακή είναι η δεύτερη χειρότερη στην εκλογική ιστορία της χώρας. Είναι εμφανώς χαμηλότερη από την αντίστοιχη περσινή των Βουλευτικών εκλογών κατά 1 εκατ. άτομα περίπου. Σε σχέση με τις ομόλογες Νομαρχιακές εκλογές του 2002 και του 2006 η μείωση είναι επίσης μεγάλη, υπερβαίνοντας πολύ το 1 εκατ. ψηφοφόρους.
ΠΙΝΑΚΑΣ 1: Το εκλογικό σώμα στην Ελλάδα, 1996-2010
| ΕΚΛΟΓΕΣ | ΑΡΙΘΜΟΣ ΨΗΦΙΣΑΝΤΩΝ |
| Βουλευτικές 1996 | 6.978.656 |
| Ευρωεκλογές 1999 | 6.712.684 |
| Βουλευτικές 2000 | 7.026.527 |
| Νομαρχιακές 2002 | 7.267.049 |
| Βουλευτικές 2004 | 7.573.368 |
| Ευρωεκλογές 2004 | 6.283.637 |
| Νομαρχιακές 2006 | 7.110.538 |
| Βουλευτικές 2007 | 7.355.026 |
| Ευρωεκλογές 2009 | 5.261.355 |
| Βουλευτικές 2009 | 7.044.479 |
| Περιφερειακές 2010 | 5.927.050* |
Ένα πρώτο συμπέρασμα λοιπόν είναι ότι η ισχυρά παραδοσιακή στην Ελλάδα κοινοβουλευτική ιδεολογία έχει εισέλθει σε φάση αμφισβήτησης. Οι πολιτικές συμπεριφορές της ελληνικής κοινωνίας αρχίζουν να υπερβαίνουν τον ορίζοντα και την αξία της "εκλογικής συμμετοχής", δεν ορίζονται πλέον με κριτήρια την "κομματική ταύτιση" ή την "πολιτική παράδοση", ανιχνεύουν νέες συλλογικές και ατομικές μορφές πολιτικής συμμετοχής.
Για την εξέλιξη αυτή δύο είναι οι σημαντικοί παράγοντες: α) η "κούραση" του μεταπολιτευτικού πολιτικού συστήματος και των κομμάτων του, β) η ένταση των κοινωνικών επιπτώσεων της οικονομικής κρίσης, που έχει οξύνει δραματικά τις ταξικές και κοινωνικές ανισότητες.
Οι εκλογικές μορφές "πολιτικής διαμαρτυρίας"Ταυτόχρονα με τη μείωση της εκλογικής συμμετοχής καταγράφηκε μια μεγάλη άνοδος της "αντιπολιτικής ψήφου" (Λευκά, Άκυρα), τόσο σε απόλυτους αριθμούς όσο και σε ποσοστά επί των ψηφισάντων, όπως φαίνεται στον Πίνακα 2. Στη χθεσινή αναμέτρηση καταγράφηκαν στην περιφερειακή κάλπη περίπου 540.000 λευκά και άκυρα ψηφοδέλτια (9,1% των ψηφισάντων), περισσότερα από κάθε άλλη εκλογική αναμέτρηση ιστορικά στην Ελλάδα. Ένα μέρος των λευκών και άκυρων ψηφοδελτίων προέρχεται βεβαίως από λάθη ή αβλεψίες των ψηφοφόρων. Ωστόσο, το γεγονός ότι στην προκειμένη περίπτωση παρατηρείται συστηματική ανά περιφέρεια εμφάνιση του φαινομένου σε παρόμοια ποσοστά, καθώς και αύξηση πολύ μεγαλύτερη από τη συνήθως παρατηρούμενη σε όλες τις εκλογές, ενισχύει την άποψη ότι σε αυτές τις εκλογές καταγράφηκε ένα σημαντικό ρεύμα δυσαρέσκειας, ίσως όχι μόνο απέναντι στην κεντρική πολιτική σκηνή αλλά και προς τον ίδιο το θεσμό της περιφερειακής αυτοδιοίκησης και των προσώπων του.
ΠΙΝΑΚΑΣ 2: Η εξέλιξη της λευκής και άκυρης ψήφου 1996-2010
| ΕΚΛΟΓΕΣ | ΛΕΥΚΑ / ΑΚΥΡΑ | ΠΟΣΟΣΤΟ % (επί των ψηφισάντων) |
| Βουλευτικές 1996 | 198.607 | 2,8 |
| Ευρωεκλογές 1999 | 283.988 | 4,2 |
| Βουλευτικές 2000 | 158.516 | 2,2 |
| Νομαρχιακές 2002 | 441.918 | 6,1 |
| Βουλευτικές 2004 | 166.667 | 2,2 |
| Ευρωεκλογές 2004 | 161.005 | 2,5 |
| Νομαρχιακές 2006 | 467.015 | 6,6 |
| Βουλευτικές 2007 | 196.020 | 2,7 |
| Ευρωεκλογές 2009 | 133.818 | 2,5 |
| Βουλευτικές 2009 | 186.137 | 2,6 |
| Περιφερειακές 2010 | 539.362* | 9,1 |
Η πολιτική – εκλογική επιρροή των κομμάτωνΜια γενική εκλογική αναμέτρηση όπως αυτή της Κυριακής δεν μπορεί να μην εμπεριέχει ισχυρές ενδείξεις για τη σημερινή κατάσταση των κομμάτων και την πολιτικο-εκλογική τους επιρροή. Στον πίνακα 3 καταγράφεται ο αριθμός ψήφων και το ποσοστό επί των εγκύρων ψηφοδελτίων σε όλες τις Περιφέρειες της χώρας, βάσει της πολιτικής προέλευσης – υποστήριξης των υποψηφίων Νομαρχών. Tα ποσοστά του Πίνακα για τα σημερινά εκλογικά ποσοστά των κομμάτων είναι οπωσδήποτε ενδεικτικά, ταυτόχρονα όμως και σαφή αφού οι όποιες "μεροληψίες" εμπεριέχονται (π.χ. ισχυρή προσωπική επιρροή κάποιου υποψηφίου, κοινή στήριξη πολλών κομμάτων) εξισορροπούνται και αλληλοεξουδετερώνονται σε άλλες περιφέρειες.
ΠΙΝΑΚΑΣ 3: Το (πολιτικό) αποτέλεσμα των περιφερειακών Εκλογών 2006. Η εκτίμηση της δύναμης των κομμάτων
| ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ | ΨΗΦΟΙ | ΠΟΣΟΣΤΑ % |
| Υποψήφιοι ΠΑΣΟΚ | 1.863.918 | 34,5 |
| Υποψήφιοι ΝΔ | 1.762.666 | 32,7 |
| Υποψήφιοι ΚΚΕ | 586.579 | 10,9 |
| Υποψήφιοι ΛΑΟΣ | 218.326 | 4,0 |
| Υποψήφιοι ΣΥΝ/ΣΥΡΙΖΑ | 242.210 | 4,5 |
| Υποψήφιοι Οικολόγων – Πράσινων | 147.231 | 2,7 |
| Υποψήφιοι Δημοκρατικής Αριστεράς | 115.417 | 2,1 |
| Υποψήφιοι ΑΝΤΑΡΣΥΑ | 96.503 | 1,8 |
| "Ανεξάρτητοι ΠΑΣΟΚ" (Δημαράς – Καλούδης) | 246.427 | 4,6 |
| "Ανεξάρτητοι ΝΔ" (Κόμμα Μπακογιάννη) | 55.067 | 1,0 |
| "Ανεξάρτητοι ΣΥΝ/ΣΥΡΙΖΑ" (Αλαβάνος – Σπανούδη) | 40.548 | 0,7 |
| Διάφοροι Συνδυασμοί (ΧΡΥΣΗ ΑΥΓΗ | 12.647 | 0,2 |
Από τα ποσοστά του πίνακα προκύπτουν σε γενικές γραμμές τα εξής συμπεράσματα για τη σημερινή κατάσταση των κομμάτων και του κομματικού συστήματος:
α) Το ΠΑΣΟΚ έχει υποστεί μεγάλη μείωση της εκλογικής του επιρροής σε σχέση με ένα χρόνο πριν. Από το 44% του 2009 υποχωρεί στο 34,5%, χάνοντας πάνω από 1,15 εκατ. περσινούς ψηφοφόρους του. Ωστόσο, φαίνεται ότι διασώθηκε την τελευταία στιγμή από μεγαλύτερη πτώση, αφού το δίλημμα περί εκλογών του Γ. Παπανδρέου ανέστειλε τουλάχιστον την πτωτική του πορεία.
β) Η ΝΔ διατήρησε σχεδόν το περσινό της ποσοστό (33,5% το 2009 έναντι εκτιμώμενου 32,7% σήμερα), μείωσε την τεράστια διαφορά της από το ΠΑΣΟΚ και ελπίζει σε μια καλή παρουσία στο β’γύρο με το κέρδος αρκετών περιφερειών. Αποτελεί ένα ερωτηματικό για το πόσες δυνάμεις μπορεί να αποσπάσει από αυτήν το "κόμμα Μπακογιάννη". Μόνο με τον υποψήφιο της Κρήτης το ποσοστό του κόμματος φτάνει το 1% σε εθνικό επίπεδο. Το νέο κόμμα θα διεκδικούσε θεωρητικώς ένα ποσοστό της δύναμης Τατούλη στην Πελοπόννησο και ένα ποσοστό της δύναμης Δημαρά στην Αττική. Δεν αποκλείεται να δημιουργήσει μια εκλογική δυναμική της τάξης του 4-5%, η οποία ωστόσο θα προέρχεται και από το χώρο του ΠΑΣΟΚ.
γ) Το δικομματικό άθροισμα καταγράφηκε στο 67,3%, συνεχίζοντας την πτωτική πορεία που έχει ξεκινήσει από το 2004 και μετά.
δ) Το ΚΚΕ εμφανίζει σημαντική άνοδο αγγίζοντας σχεδόν το 11% των ψήφων. Είναι το μοναδικό κοινοβουλευτικό κόμμα που βρίσκεται σε ανοδική πορεία. Το ποσοστό του ΣΥΝ/ΣΥΡΙΖΑ (4,5%) καταγράφεται σταθερό έναντι του 2009 (4,6%) και αυτό συνιστά μάλλον μια επιτυχία του κόμματος, δεδομένων των δύο διασπάσεων του χώρου από τα ψηφοδέλτια της Δημοκρατικής Αριστεράς και του Αλ. Αλαβάνου.
Αθροιστικά η Αριστερά καταγράφει σημαντική άνοδο. Από το 12,7% του 2009 (ΚΚΕ-ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΤΑΡΣΥΑ, κλπ) φτάνει σήμερα με τις ποικίλες της εκδοχές το 20%.
ε) Ο ΛΑΟΣ καταγράφεται σε ποσοστό 4%. Το ποσοστό του υποτιμάται ελαφρώς λόγω της μη-αυτόνομης καθόδου του σε αρκετές περιφέρειες (όχι πάντως στις πιο σημαντικές) και θα ήταν ίσως πιο ακριβές να υπολογιστεί περίπου στο 4,3%. Σε κάθε περίπτωση πάντως εμφανίζει συστηματική πτώση και επιβεβαιώνει τις δημοσκοπικές τάσεις που το φέρνουν να απορροφάται εν μέρει από διάφορους χώρους.
στ) Η επιρροή των Οικολόγων-Πράσινων παραμένει στάσιμη σε σχέση με τις Βουλευτικές Εκλογές του 2009. Ίσως ένα μέρος της εκλογικής τους δύναμης να συγχέεται με τη δύναμη της Δημοκρατικής Αριστεράς λόγω κοινών ψηφοδελτίων (κυρίως στην Κρήτη), ωστόσο ο σημερινός εκλογικός τους ορίζοντας σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να υπερβεί το όριο του 3% με 3,2%.
Η Δημοκρατική Αριστερά κινήθηκε στα επίπεδα του 2%, κυρίως λόγω της καλής εκλογικής καταγραφής του Γρ.Ψαριανού στην Αττική. Με τα σημερινά δεδομένα δεν μπορεί να ελπίζει σε είσοδο στη Βουλή και οπωσδήποτε θα αναζητήσει εκλογικές συνεργασίες.
ζ) Τέλος, σημαντική καταγραφή στο χώρο της εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς αποτελούν τα ποσοστά της ΑΝΤΑΡΣΥΑ. Το 1,8% είναι η καλύτερη εκλογική επίδοση του χώρου αυτού στη μεταπολιτευτική εκλογική ιστορία. Για πρώτη φορά η πιθανότητα να υπάρξει ένα σχετικά ισχυρό εκλογικά κόμμα της άκρας αριστεράς στην Ελλάδα (με εκλογικό περίγυρο αποδοχής πάνω από το 1%) είναι μεγάλη.
* Χριστόφορος Βερναρδάκης
Επίκουρος Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης ΑΠΘ – Επιστημονικός Σύμβουλος της VPRC.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου