Εσχατολογικές και μεταφυσικές θεωρίες και άφθονη καταστροφολογία με φόντο μία ταινία κι ένα βιβλίοΤου Ηλία MαγκλίνηΚαθημερινή
«
Ετσι τελειώνει ο κόσμος/ Ετσι τελειώνει ο κόσμος/ Ετσι τελειώνει ο κόσμος/ Οχι μ’ ένα βρόντο μα μ’ ένα λυγμό». Οι στίχοι του Τ. Σ. Ελιοτ, που απηχούν τη γνωστή φράση του Παύλου ότι η συντέλεια θα έρθει αθόρυβα, «σα τον κλέφτη μέσα στη νύχτα», φαίνεται πως δεν έχουν θέση σήμερα: οι σύγχρονοι πιστοί της εσχατολογίας θέλουν ο κόσμος να τελειώσει εντυπωσιακά, χολιγουντιανά, με θηριώδεις κόκκινους πλανήτες που θα μετατρέψουν τη Γη σε μια πύρινη κόλαση – και μάλιστα πολύ σύντομα: στις 21 Δεκεμβρίου του 2012. Η σχετική φημολογία κοντεύει να ξεπεράσει κι εκείνη σχετικά με τις καταστροφές που υποτίθεται ότι θα έφερνε το 2000.
Ωστόσο, οι δοξασίες γύρω από το 2012 δεν σχετίζονται αποκλειστικά με την παραφιλολογία γύρω από τη συντέλεια: μόλις κυκλοφόρησε στη χώρα μας ένας συλλογικός τόμος με τίτλο «
Το μυστήριο του 2012» (εκδ. Κέδρος), στο οποίο ξένοι επιστήμονες, στοχαστές και μελετητές προσπαθούν να αναλύσουν το θέμα του 2012, ως προς το ότι η χρονιά αυτή, σύμφωνα με κάποιες θεωρίες, ενδεχομένως να σηματοδοτήσει το κλείσιμο ενός κοσμικού κύκλου και την αυγή μιας εποχής αφύπνισης, την απαρχή ενός μεγάλου «άλματος» στην ανθρώπινη εξέλιξη.
Και ταινία
Πάντως, η εσχατολογική πλευρά έχει τον πρώτο λόγο: Αν πληκτρολογήσετε «2012» στο YouTube, θα παρακολουθήσετε το τρέιλερ της νέας ταινίας «2012» του Ρόλαντ Εμεριχ (ο σκηνοθέτης των επίσης καταστροφολογικών «Ημέρα ανεξαρτησίας» και «Μετά την επόμενη μέρα»), στο οποίο ένα κολοσσιαίο τσουνάμι καταπίνει τα Ιμαλάια. Το YouTube είναι γεμάτο με τέτοια βίντεο όμως το πιο ανατριχιαστικό είναι τα σχόλια που τα συνοδεύουν: πολλοί έχουν πειστεί ότι το τέλος θα έρθει το 2012, ότι οι κυβερνήσεις όλου του κόσμου είναι ενήμερες αλλά αποκρύπτουν την αλήθεια (κάτι που αναφέρεται και στο τρέιλερ της ταινίας του Εμεριχ). Κάποιοι έχουν ήδη ετοιμάσει καταφύγια ή προετοιμάζουν τη ψυχή τους για την
Αποκάλυψη.Εννοείται ότι δεν είναι η πρώτη φορά που μια χρονολογία γίνεται τέτοιο ορόσημο. Σύμφωνα με τον Νίκο Καραπιδάκη, καθηγητή Μεσαιωνικής Ιστορίας στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο, «οι δοξασίες αυτές έχουν μακρά παράδοση. Ηδη από την αρχαιότητα, οι χρησμοί της Σίβυλλας είχαν χαρακτήρα αποκαλυπτικό. Η κυριότερη αποκαλυπτική παράδοση όμως είναι αυτή του χριστιανισμού. Ο σημαντικότερος ιστορικός αυτών των ρευμάτων, ο Νόρμαν Κον, βλέπει μια ακόμα σημαντική πηγή στην αρχαία περσική θρησκεία. Η μήτρα όμως αυτής της παράδοσης, όπως την ξέρουμε σήμερα, είναι η Αποκάλυψη, ενώ ήδη από τον 7ο αιώνα ψευδοπροφήτες ή ψευδομεσσίες, όπως τους λέει η εκκλησία, ανακοίνωναν το επικείμενο τέλος του κόσμου».
Το έτος 1000Οι δοξασίες αυτές έφτασαν σε ένα αποκορύφωμα όταν πλησίαζε το έτος 1000. «
Τότε», μας λέει ο Ν. Καραπιδάκης, «
το φαινόμενο πήρε διάσταση μαζικής ψυχολογίας. Το έτος 1000, όπως και το “δικό μας” 2000, θεωρούνταν ιδανική χρονολογία για το κλείσιμο ενός κύκλου, αν και δεν επικράτησε η μαζική υστερία που νομίζουμε σήμερα. Σε κείμενα κορυφαίων στοχαστών της εποχής δεν βρίσκει κανείς σχεδόν καμία σχετική αναφορά, παρά μόνον σε εκκλησιαστικά χρονικά. Πάντως, το έτος 1000 συνοδεύθηκε όντως από συνταρακτικά γεγονότα. Ο πρώτος φεουδαλισμός, ο παλιός τρόπος οργάνωσης της κοινωνίας και της οικονομίας, άρχισε να αποδιαρθρώνεται σταδιακά. Τότε είχαμε, με τους δικούς μας όρους σήμερα, τα πρώτα φαινόμενα ανεργίας. Η διατάραξη του ιστού σε μια οικονομία ή κοινωνία προκαλεί πάντα τέτοιες εσχατολογικές υστερίες. Προσοχή: η οικονομία δεν κατέρρευσε αλλά άρχισε να μπαίνει σε νέες βάσεις. Υπήρξε λοιπόν κρίση αλλά υπό τη μορφή της αναδόμησης ενός οικονομικού συστήματος. Κάτι που βλέπουμε να συμβαίνει και σήμερα».
Οι ΣταυροφορίεςΟπως λέει ο Ν. Καραπιδάκης, το έτος 1000 παρατηρήθηκε και μια κρίση βίας στους κόλπους των ανώτερων κοινωνικών τάξεων. «Βεντέτες, πόλεμοι μεταξύ αρχόντων, αυτό που οι ιστορικοί χαρακτηρίζουν “ιδιωτική βία”. Η εκκλησία αντιμετώπισε την κρίση παραπέμποντας σε σωτηριολογικές συμπεριφορές. Δηλαδή: Αν θες να κερδίσεις την επουράνια σωτηρία, κάνε έναν δίκαιο πόλεμο – άρα κάνε σταυροφορίες. Το 1000 ήρθε και δεν έγινε τίποτα, αλλά το μεγαλύτερο εσχατολογικό κίνημα της Ιστορίας ήταν οι Σταυροφορίες, και ως τέτοιες πρέπει να γίνουν κατανοητές. Βλέπετε πάλι τις σημερινές αναλογίες: ως μία σταυροφορία εναντίον του “Αξονα του Κακού» ξεκίνησε η κυβέρνηση Μπους τον πόλεμο στο Ιράκ. Γενικά, ζούμε σε μια εποχή όπου παρατηρείται εξαγωγή φονταμενταλισμών, γι’ αυτό και θεωρίες περί της συντέλειας βρίσκουν πρόσφορο έδαφος».
Κοινόβια εσχατολόγωνΤο 1000 δεν ήταν η μοναδική φορά που αναπτύχθηκαν εσχατολογικά οράματα. «
Οι Σταυροφορίες έφεραν ένα δεύτερο εσχατολογικό κύμα κατά τον 13ο αιώνα», λέει ο Ν. Καραπιδάκης, «όταν οι Σταυροφόροι ήρθαν σε επαφή με εβραϊκές και περσικές δοξασίες. Αυτοί έφεραν στη Δύση την ιδέα ενός βασιλέα (όπως με τον εβραϊκό Μεσσία), ο οποίος θα υλοποιούσε τη συντέλεια και θα έφερνε μια νέα εποχή». Ο Ν. Καραπιδάκης μας θυμίζει κινήματα του 15ου αιώνα, όπως τους Αμορίτες, που προσπάθησαν να ξαναερμηνεύσουν εσχατολογικά την Ιστορία, ή τους Φλαγγελάντι, οι οποίοι «πήγαιναν από πόλη σε πόλη και καθώς αυτομαστιγώνονταν, ανακοίνωναν το τέλος του κόσμου. Συγκλονιστικά τους παρουσιάζει ο Μπέργκμαν σε μια σκηνή της “Εβδομης Σφραγίδας”».
Σε πολλές περιπτώσεις, τα μέλη τέτοιων κινημάτων ζούσαν σε κοινόβια, αναμένοντας όλα μαζί το τέλος («μοιράζονταν τα πάντα, ακόμα και το σεξ, ήταν οι ελευθεριάζοντες της εποχής»), όπως στην Αγγλία του 17ου αιώνα, της εποχής του Κρόμγουελ. Ο τελευταίος ναύλωσε πλοία και τους έστειλε στο Νέο Κόσμο, «γι’ αυτό και στην Αμερική τα κινήματα αυτά έχουν τόσο μεγάλη παράδοση και ισχύ σήμερα».
Ταινίες καταστροφήςΣύμφωνα με τον Γιώργο Ιωαννίδη, ψυχολόγο και αρχισυντάκτη του περιοδικού «Mystery», οι δοξασίες γύρω από το 2012 έχουν τις ρίζες τους στις δεκαετίες του ’50 και του ’60. «Τότε αναπτύχθηκαν οι θεωρίες περί της “νοόσφαιρας”, ότι κάποτε ο άνθρωπος θα φτάσει σε τέτοιο στάδιο εξέλιξης, σε ανώτερη συνειδησιακή κατάσταση, που δεν θα χρειάζεται καν το σώμα του. Αυτή τη θεωρία υιοθέτησαν διάφοροι εσωτεριστές και εναλλακτικοί αρχαιολόγοι και κάπου εκεί εμφανίστηκαν οι πρώτες αναφορές στο περίφημο ημερολόγιο των Μάγια, το οποίο υποτίθεται ότι τοποθετεί το τέλος του κόσμου την 21η Δεκεμβρίου του 2012. Ενας αρχαιολόγος θα σας διαβεβαιώσει ότι αυτό δεν είναι ακριβές. Είναι κάτι που δημιουργήσαμε εμείς μέσα από το πάντρεμα διαφόρων θεωριών.
Περί τη δεκαετία του ’80 και του ’90, με τις θεωρίες περί Νέας Εποχής του Υδροχόου, αναπτύχθηκε έντονη φημολογία ότι κάτι θα αλλάξει στη ζωή του ανθρώπου το 2000. Ηρθε το 2000, δεν έγινε κάποια κοσμική καταστροφή, ωστόσο, το 2001 είχαμε την πτώση των δίδυμων πύργων. Με άλλα λόγια, κάτι άλλαξε τότε παγκοσμίως. Ολο αυτό λοιπόν έχει να κάνει με την ψυχολογία της μάζας: Οταν μια μάζα ανθρώπων ασχολείται με κάτι τόσο πολύ, τότε, πολύ πιθανώς ένα τμήμα του να γίνει πραγματικότητα. Κάτι που σκεφτόμαστε εδώ και δεκαετίες, το προετοιμάζουμε με έναν τρόπο για να συμβεί».
Για τον Γ. Ιωαννίδη, οι δοξασίες γύρω από το 2012 έχουν δύο πτυχές: την εσχατολογική και τη μεταφυσική. Στην Ελλάδα ξέρουμε κυρίως την εσχατολογική, ότι δηλαδή το 2012 θα γίνει μια μεγάλη καταστροφή. Ο Εμεριχ ετοιμάζει σχετική ταινία, ενώ πρόσφατα είδαμε κάτι ανάλογο, την ταινία «Σκοτεινός κώδικας» με θρησκευτικές μάλιστα αναφορές. Ολ’ αυτά εκφράζουν απλώς το υπάρχον ρεύμα και πνεύμα – το ίδιο και η «Ολέθρια σύγκρουση» και ο «Αρμαγεδδών». Οσοι όμως προσεγγίζουν το 2012 στη μεταφυσική του διάσταση, δεν πιστεύουν ότι ο κόσμος θα καταστραφεί αλλά ότι θα εξελιχθεί, όχι βέβαια μέσα σε μια νύχτα ή μια μέρα.
Ο παλμός της εποχήςΚρίνοντας από τις αντιδράσεις των αναγνωστών του περιοδικού «Mystery», ο Γ. Ιωαννίδης πιστεύει ότι το 2012 θα είναι αντικείμενο συζήτησης τα επόμενα 2 χρόνια. «Ολη αυτή η ιστορία με το 2012 έχει να κάνει και με την αρχέγονη ανάγκη του ανθρώπου να νιώθει σημαντικός, ότι δεν είναι μια ασημαντότητα μέσα στο Σύμπαν αλλά ότι αποτελεί μέρος ενός κοσμικού σχεδίου. Επίσης, ζούμε σε μια περίοδο επαναπροσδιορισμού, οπότε όλα τα θέματα μπαίνουν στο τραπέζι. Πάντως, ας μη φανεί αστείο αλλά μια τηλεοπτική σειρά όπως τα “Χ Files” έβαλε το παράδοξο για τα καλά μέσα σε κάθε σπίτι τη δεκαετία του ’90. Είναι το ίδιο που κάνουν και οι ταινίες που αναφέραμε: πιάνουν τον παλμό της εποχής».
Σε κάθε περίπτωση, ας διατηρήσουμε την ψυχραιμία μας κι ας γιορτάσουμε τα Χριστούγεννα του 2012 ακούγοντας και πάλι το τραγούδι των REM «It’s the end of the world as we know it (and I feel good)». Οπως τονίζει ο Ν. Καραπιδάκης: «Σε περιόδους μεγάλων αλλαγών, οι κοινωνίες αισθάνονται ότι ο παλιός κόσμος τελειώνει. Ζούμε σε μια τέτοια εποχή αλλά δεν μπορούμε να ερμηνεύσουμε ακόμα τι ακριβώς μας συμβαίνει. Ο απλός άνθρωπος ερμηνεύει τις μεγάλες ιστορικές αλλαγές μέσα από την εσχατολογία. Αν μη τι άλλο, ο φόβος είναι κάτι συναρπαστικό».
Ο μυθικός Νιμπίρου και η επιστήμηΜπορεί να μην είναι όλοι βέβαιοι ότι το τέλος του κόσμου θα έρθει το 2012, για ένα πράγμα όμως είναι σίγουροι: ότι αν ισχύει, οι κυβερνήσεις όλου του κόσμου το γνωρίζουν αλλά δεν μας λένε την αλήθεια. Η άποψη αυτή σχετίζεται με την επικρατέστερη θεωρία σχετικά με το πώς θα έρθει το τέλος το 2012: εξαιτίας της έλευσης του πλανήτη Χ ή Νιμπίρου.
Τι απαντάει η επιστήμη; Οπως μας λέει ο Μάνος Δανέζης, καθηγητής Αστροφυσικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, «ο φόβος ότι ο μυθικός Νιμπίρου έρχεται, διαδόθηκε το 1976 με το βιβλίο του Zechariah Sitchin, “Δωδέκατος Πλανήτης”. Υποτίθεται ότι είναι ένας άγνωστος πλανήτης του ηλιακού μας συστήματός. Το όνομα “Nibiru” προέρχεται από τους Σουμέριους και σημαίνει “Ο πλανήτης της μετάβασης”.
Οι Σουμέριοι αποκαλούσαν με το όνομα αυτό έναν δέκατο πλανήτη του ηλιακού συστήματος και θεωρούσαν πως κάνει μία πλήρη περιστροφή γύρω από τον Ηλιο σε 3.600 χρόνια. Ας δούμε όμως ποια είναι η επιστημονική αλήθεια: Aμέσως μετά την ανακάλυψη του Πλούτωνα, έγινε φανερό ότι η μάζα του νέου πλανήτη δεν ήταν αρκετά μεγάλη ώστε να μπορέσει να δικαιολογήσει το σύνολο των διαταραχών που παρατηρούνταν στις τροχιές του Oυρανού και του Πλούτωνα.
H διαπίστωση αυτή οδήγησε τους αστρονόμους να υιοθετήσουν την άποψη πως ο Πλούτωνας δεν ήταν ο τελευταίος πλανήτης του ηλιακού συστήματος, αλλά υπήρχε κάποιος άλλος, άγνωστος, δέκατος πλανήτης, που ήταν το αίτιο των παρατηρούμενων τροχιακών διαταραχών.
»Αν υπάρχει αυτός ο πλανήτης, όπως υπολογίστηκε, θα έκανε μια πλήρη περιφορά γύρω από τον Ηλιο σε 495 χρόνια και η πιο κοντινή απόσταση από εμάς θα έπρεπε να είναι 30 φορές την απόσταση που χωρίζει τη Γη από τον Ηλιο. Η μάζα του έπρεπε να είναι 5 με 6 φορές τη μάζα της Γης ενώ θα έφτανε στο πιο κοντινό προς τον Ηλιο σημείο το 2290. Ο υποθετικός αυτός πλανήτης ονομάστηκε πλανήτης Χ, στη συνέχεια όμως, οι ανωμαλίες στις τροχιές των μεγάλων πλανητών εξηγήθηκαν από τη Θεωρία της Σχετικότητας και ο άγνωστος πλανήτης Χ ξεχάστηκε. Επανήλθε στο προσκήνιο όταν το 2003 ανακαλύφθηκε ο πλανήτης Σέντνα.
Η τροχιά του είναι “περίεργα” ελλειπτική και πλησιάζει το ηλιακό μας σύστημα κάθε 10.500 χρόνια. Ομως, δεν μπορεί να ταυτιστεί με τον Νιμπίρου, διότι είναι ένας μικρός πλανήτης και δεν πλησιάζει τη Γη τόσο κοντά ώστε να προκαλέσει τον παραμικρό κίνδυνο».
Καταλήγοντας, ο Μ. Δανέζης τονίζει: «
Ολες αυτές οι θεωρίες καταστροφής της Γης στηρίζονται σε επιστημονικά δεδομένα, αποκρύπτοντας όμως τις απαντήσεις που δίνει η επιστήμη. Μια τέτοια μεθόδευση δίνει την εντύπωση ότι η επιστήμη συμφωνεί με τα σενάρια της καταστροφής, γεγονός που τρομοκρατεί το κόσμο. Ομως, η μισή αλήθεια είναι πιο καταστροφική και από το ίδιο το ψέμα. Η εξάπλωση της μυθολογίας του 2012 παραλύει τη λογική των ανθρώπων, οδηγώντας τους σε μια εσωτερική παραίτηση από όσα δικαιούνται να διεκδικήσουν. Σε αυτό το κατευθυνόμενο κύμα εκφοβισμού, ο άνθρωπος πρέπει να προτάξει τη γνώση, πρέπει να αποδείξει ότι μέσα του έχει πεθάνει ο σοφός πίθηκος του φόβου και της άγνοιας κι έχει αναστηθεί ο συμπαντικός άνθρωπος του κοντινού μέλλοντός μας».
